De “cerada” in Ocotepec, een wereldbeeld waarin de overledenen beschermende energie zijn

OCOTEPEC, Mor., (apro).- In Ocotepec, een van de oorspronkelijke steden van Cuernavaca, vormen de offergaven van "nieuwe kaarsen" het hart van de Dag van de Doden. Deze kaarsen worden voor het eerst geplaatst op de altaren van de overledenen van dat jaar en gaan gepaard met een traditie die het pre-Spaanse erfgoed verbindt met de huidige devotie: het wassen van de kaarsen.

Gelegen op 8,6 kilometer van het centrum van Cuernavaca, bewaart deze stad een wereldbeeld waarin de overledenen geen afwezigheid zijn, maar een beschermende energie. Marcial Belmontes Ballaztras, kroniekschrijver en vertegenwoordiger van de wijk Tlanihuic en de Kapel van Candelaria, legt uit: "We vieren niet de Dag van de Doden, maar de Dag van de Overledenen. De overledene is geen dode, maar een energie die terugkeert naar de familie om ons te beschermen."

In de kapel van Candelaria, een van de oudste, worden twee offergaven geplaatst: één in de kerk, gewijd aan de vrouwen die hun religieuze dienst hebben verricht, en één in de openluchtkapel, gewijd aan de mannen. Dit jaar werd de offergave buiten gehouden ter ere van Don Ignacio López Juárez, Don Nacho, een meester in het maken van was en een van de eerste ambachtslieden van de stad.

Vanaf de straat had de kapel een indrukwekkende bloemengevel. Op de binnenplaats stonden monumentale Catrina-figuren van papier-maché, gemaakt door de lokale kunstenaars Nataly Campa en haar partner. Hun project omvatte acht personages: een muziekband, een danseres met een kleine stier, een Catrina en een Catrín. De Catrín kwam echter onverwacht tot leven.

"Hoe hard we het ook probeerden, het lukte gewoon niet", vertelt Nataly. "Op een nacht droomde ik van Don Nacho, gekleed in zijn blauwe overhemd, bruine broek en hoed. Ik wist dat hij deze dandy moest zijn." De volgende dag vroeg ze de familie van de kunstenaar om kleding voor het figuur; onbewust van de droom gaven ze haar precies zijn kleren. "Terwijl we het modelleerden, voelden we zijn energie bij ons", zegt ze.

Het beeld van Don Nacho werd een ontmoetingspunt voor buurtbewoners en bezoekers, die er de essentie van herkenden, de kaarsenmaker die jarenlang de feesten in de buurt verlichtte.

Belmontes legt uit dat de offergaven op dezelfde dag worden bereid, vóór de middag, wanneer de klokken de spirituele terugkeer van de overledene aankondigen. Het pad van bloemen leidt de geest naar het altaar, waar voedsel, kleding en licht op hem wachten. Families houden van de middag tot middernacht een wake en ontvangen bezoekers die met een kaars, een symbool van licht, arriveren in ruil voor voedsel en vers water.

Deze praktijk, cerada genaamd, staat symbool voor de uitwisseling tussen de levenden en de zielen van de doden. Daarnaast bevat de rituele kalender speciale data: 18 oktober is gewijd aan de herdenking van degenen die op gewelddadige wijze om het leven zijn gekomen, ter nagedachtenis aan de 14 jongeren die in 1914 zijn geëxecuteerd; 31 oktober is gewijd aan overleden kinderen en 1 november aan overleden volwassenen.

Overdag geeft elke bezoeker een kaars aan de overledene en krijgt in ruil daarvoor eten en water. "De was staat voor spiritueel licht en de goudsbloem voor het leven dat voortduurt. Het is een uitwisseling tussen de levenden en de doden", aldus Belmontes.

De bezoeken duren tot middernacht, en bij zonsopgang versieren de families de nieuwe graven met bloemen, confetti en bananenbladeren. Zo wordt een cyclus afgesloten die het aardse en het spirituele verenigt.

Belmontes herinnert zich dat de traditie ouder is dan het katholicisme. "Onze grootouders vereerden hun voorouders al in de tijd vóór Cuauhtémoc. De offergaven vinden hun oorsprong in de ceremonies gewijd aan Huitzilopochtli, de zonnekolibrie, een symbool van leven en schepping. Wat we vandaag de dag zien, is een syncretisme tussen dat erfgoed en het huidige geloof."

Elk element behoudt zijn betekenis: de goudsbloem, oorspronkelijk geel, vertegenwoordigt de zon; de was het licht van de geest; de kopal de zuivering van de ziel. "De goudsbloem behoudt, zelfs als hij droog is, zijn kleur. Materie sterft, maar de geest blijft stralen", zegt hij.

In Ocotepec worden openbare offers alleen in het eerste jaar na het overlijden gedaan. Daarna worden ze in besloten kring gedaan, waarmee de symbolische overgang van de volledig ontvangen ziel wordt gemarkeerd.

In de loop der tijd heeft de viering nationale en internationale bezoekers aangetrokken, maar de lokale bevolking blijft vasthouden aan het heilige karakter ervan. "We vragen om respect. Het is geen spektakel: het is het moment waarop de geest van de overledene terugkeert naar huis. Er is hier geen verdriet, alleen herinnering", besluit Belmontes.

Ocotepec behoudt zijn traditionele structuur in vier wijken:

• Tlanihuic, locatie van de kapel van Candelaria;
• Tlakopan, opgedragen aan de Heer van de Palmen;
• Culhuacán, aan de Maagd van Smarten, en
• Xalxokotepeazola, aan het Heilige Kruis.

Deze wijken zijn georganiseerd volgens de vier windrichtingen, net als in de Meso-Amerikaanse culturen. Vanuit de Kapel van Candelaria wordt een leer levend gehouden die generaties overstijgt: de doden gaan niet weg, ze veranderen alleen van vorm.

De meester van de wassenbeeldenkunst

Het licht van de gebeeldhouwde kaarsen scheen opnieuw in de wijk Tlanihuic, in de kapel van Candelaria, waar familieleden en buren Don Nacho —Ignacio López Juárez— herdachten, een ambachtsman die meer dan veertig jaar lang een van de meest geliefde tradities van Ocotepec levend hield.

Vanaf de straat leidt een pad met goudsbloemen naar zijn huis. Bij de ingang verwelkomt een grote bloemenbanner bezoekers met de tekst "Welkom thuis, pap." Brandende kaarsen begeleiden het pad naar de tuin, waar het hoofdaltaar, versierd in blauw-witte tinten, staat. In het midden staat zijn foto; vooraan een symbolische figuur gekleed in zijn kleding. Vier versierde kaarsen – gemaakt in de stijl die hij vroeger creëerde – omringen de tafel met zijn favoriete gerechten. Aan het voeteneind van de tafel ontvangt zijn neef Juan López de kaarsen die bezoekers ter ere van hem achterlaten.

Don Ignacio overleed op 27 december 2024 op 87-jarige leeftijd. Hij liet een erfenis achter die nog steeds licht werpt op de altaren en in de nagedachtenis van zijn volk.

Zijn dochter, Eferina López, zei dat de familie hem met een grote gift wilde eren. "Alle kinderen hebben graag bijgedragen; het was wat hij verdiende. Sinds de negen dagen van rouw hebben we zijn aanwezigheid en vreugde gevoeld. Dat betekent dat onze vader aanwezig is en in de handen van de Heer," zei ze.

Don Nacho, beroemd zowel binnen als buiten Morelos, was een meestervakman van geschulpte kaarsen, unieke stukken met een onmiskenbare stijl. "Hij kreeg veel erkenning, won prijzen en overleed gelukkig omdat hij zijn doel had bereikt", herinnerde zijn dochter zich.

Vanaf de vroege ochtend arriveerden familie en vrienden met kaarsen als offer. Zijn neef Juan legde uit: "De kaarsen verlichten de weg voor de overledene; hoe meer kaarsen, hoe helderder hun pad," merkte hij op, terwijl er al honderden kaarsen waren opgestapeld.

Het gezin deelde eten met de bezoekers en versterkte zo de gemeenschapsbanden. "We zijn begonnen met carnitas, tacos acorazados, pozole en tostadas; we laten de mensen niet zonder eten achter," merkte Eferina glimlachend op.

Het ambacht wordt voortgezet door kinderen, neefjes en zusjes die de traditie in stand houden. "Ze maken allemaal nog steeds wassen beelden", zei zijn dochter.

Te midden van licht, geur en herinnering bracht Ocotepec een eerbetoon aan Ignacio López Juárez, een man die was omvormde tot kunst en wiens nalatenschap nog steeds het aanbod van de stad verlicht.

De offers houden de herinnering aan de overledenen levend.

In Ocotepec, ten noorden van Cuernavaca, verandert de Dag van de Doden elk huis in een altaar. Vanaf de straat leiden paden met goudsbloemen naar bloemrijke deuropeningen met welkomstboodschappen, zoals "Welkom thuis, papa". Binnen roepen de altaren herinneringen op aan dierbaren met geuren, kleuren en smaken.

Elk offer weerspiegelt de essentie van de persoon die geëerd wordt. In het midden symboliseert een figuur gekleed in hun kleding hun terugkeer.

Een ervan is opgedragen aan Emilia Ronderos, beter bekend als Mama Yeya. "Ze is overleden op 18 september 2024", zegt haar kleindochter Cristal Ramírez. "We kijken met genegenheid en liefde naar haar uit." Thuis verwelkomden ze haar met een grote roze en oranje banner met de tekst: "Welkom, Mama Yeya." Op de patio prijkt haar foto boven het altaar, omringd door bloemen en familieherinneringen. Bezoekers arriveren, laten hun kaarsen achter en delen tacos acorazados (een soort taco), agua fresca (fruitwater) en frisdrank.

"We serveerden hem groene mole, gekonfijte pompoen en tamales, allemaal gemaakt door de familie", voegt zijn neef Daniel Bautista toe.

In een ander huis eert Luis Morales zijn schoonzoon Marquitos, die in februari overleed. "Dit is zijn eerste offer, een viering ter ere van hem", zegt hij. De bloemenpracht van zonnebloemen en goudsbloemen verwelkomt bezoekers met de boodschap "Welkom, Marquitos". Op het altaar stelt een figuur van papier-maché zijn lichaam voor, en een ander beeldt hem af terwijl hij bezig is met papel picado, zijn ambacht. "Hij was erg ondernemend", herinnert Luis zich. "Hij maakte kastelen, kleine stieren, piñata's, ijs... hij was altijd actief."

In een ander huis verwelkomt een vrouw haar man, Gilberto, die vorig jaar is overleden. Een groot wit-oranje bord kondigt aan: "Welkom, Gilberto." De rij om binnen te komen strekt zich uit tot aan de straat. Binnen is elke hoek een heiligdom: barbacoa-taco's, zijn bier, fruit en muziek vullen de lucht. "Vandaag keert hij terug naar huis met zijn energie en zijn hart," zegt zijn vrouw door tranen heen.

Ook opmerkelijk is de offergave voor Gibrán Rivera, Gigi, een jonge vrijwilliger. Op de gevel staat: "Welkom thuis, Gibrán." Een figuur in een blauw T-shirt en pet herdenkt zijn werk, terwijl een collage zijn leven weergeeft. "Hij was mijn beste vriend, vrolijk en charismatisch", zegt Alma Castillo. "Deze offergave weerspiegelt wie hij was."

Voor veel bezoekers is het verkennen van Ocotepec een manier om hun identiteit te behouden. "In elk huis voel je de emotie en het respect", zegt Angélica Ríos, een inwoner van Cuernavaca.

Duizenden mensen komen de offergaven en kaarsen bewonderen. In ruil voor hun kaars krijgen ze eten en drinken. Op het centrale plein van de stad, de hoofdstraat, staan ​​gigantische Catrina's langs het pad van licht en bloemen, die de herinnering levend houden aan degenen die voor één nacht naar huis terugkeren.